Çin'deki James Joyce fenomenini, İrlandalı yazarın "Ulysses"ini Türkçe'ye çeviren Nevzat Erkmen'e sorduk: "'Finnegan's Wake'i okuyan çoğu Çinli'nin kitabı anlamadığını düşünüyorum"
GÜLDEN ÖKTEM

James Joyce'un "Finnegan's Wake" isimli kitabının Çin'de çok satanlar listesine girmesinin ardından, Joyce'un "Ulysses"ini Türkçeye kazandıran Nevzat Erkmen'i aradık. "Ulysses"in çevirisini yaptığı yıllarda kendisinin, "Finnegan's Wake"in çevrilmesinin çok zor olacağı; kitabın tercümesi için bir kurul oluşturulması gerektiği sözlerini hatırlattık. Söyleşi sırasında gördük ki Erkmen, 15 yıldır "Finnegan's Wake"i çevirmekle uğraşıyor.

Joyce'un kitabının çok satanlar listesine girmesine BBC çok şaşırdı...

"Finnegan's Wake"in çok satanlarda olmasına ben de en az BBC'ye haber yapanlar kadar şaşırdım. Çünkü o kitabı alacak insanların çoğu kitabı anlamadan okumuştur.

Neden?

Zor bir kitap çünkü.

Çevirmen kitabı Çince'ye 8 senede çevirmiş. Orijinal metne sadık kaldığını da söylemiş...

Tabii ki öyle yapmak gerek. Ben de öyle yaptım "Ulysses"te. James Joyce, çok kelime oyunları yapan bir yazar. Joyce'u kendi ana dilinde okuyan bir insan onun yaptığı kelime oyunlarını tabii ki anlar. Ama onu çevirmek çok zordur. Kitabı okuyanın yüzünde nasıl bir ifade bırakacağını düşünmek lazım. Bunun çevirisini okuyan bir okur, bu sözcüğün karşılığını hangi doğru ifadeyle alır onu hesaplamak gerek, tabii anlamlarını değiştirmeden.

Siz nasıl başladınız "Ulysses"i çevirmeye?

Benim "Ulysses"i çevirme hikayemi bilmem bilir misiniz? Kazım Taşkent bir yarışma yapmış. Ben buna katıldım ve dillere çok meraklıydım... Eski Türkçe, Farsça, Almanca, Fransızca öğrenmiştim zamanında. Tabii İngilizceyi de çok iyi biliyordum. Yarışmayı ben kazandım.

Peki "Finnegan's Wake"in çevirisini yapmak ister miydiniz?

Şu anda çeviriyorum "Finnegan's Wake"i. "Ulysses" zamanında kitabı kurul çevirsin demiştim ama şimdi öyle düşünmüyorum. Zor bir kitap. Bir kurul olursa farklı sesler çıkar herkes birbirine girer.

Teklif mi geldi çevirmeniz için yoksa siz kendiniz mi başladınız?

Teklif gelmedi. Kendim çevirmeye başladım. Ve hatta çeviriyi yapmak için İzmir'e geldim. Eşim, kızım ve oğlum İstanbul'da. Yıllar önce Balçova'dan bir ev almıştım. Şimdi bu kitabın çevirisini yapmak için buraya geldim.

İstanbul çeviri yapmak için yeterince sakin gelmedi mi?

Hayır... Gece uyurken aklıma kitapla ilgili bir sözcük, bir esin geliyordu. Hemen gidip elektriği açıp yazmaya başlıyordum. Karım, ışığı açıp onu uyandırıyorum diye söyleniyordu bana. Ben de kendime bir yol buldum buraya gelerek. 82 yaşındayım şu anda. Ailemi de çok özlüyorum ama olmadı İstanbul'da.

Peki ne zaman başladınız? İlerlediniz mi çeviride?

15 yıldır çeviriyorum neredeyse "Finnegan's Wake"i. "Ulysses"e benzemiyor. Çok daha dehşet bir kitap. Ama epey ilerledim çevirisinde.

"Bu bir ölüm ya da düş, rüya dili"

Nasıl bir kitap "Finnegan's Wake"?

"Ulysses" çok zor bir kitaptı. Ama "Finnegan's Wake" de çok zor! James Joyce, yaşamının sonlarına doğru yazmış bu kitabı. Hatta "Finnegan's Wake"le ilgili olarak bazı yazarlar, "Bu bir ölüm ya da düş, rüya dili," diyor. Öyle şeyler yazıyor ki Joyce. Mesela kitapta bir cümle var, bilmem kaç kelimeden oluşuyor. Ama aslında tek bir sözcüğü ifade ediyor yazar. Karpuz diyecek örneğin. Uzatmış da uzatmış... Ben İngilizce okurken zevkten bayılıyorum. Ama çevirisi epey zaman alıyor.

Kitabın konusu

"Finnegan's Wake"i James Joyce, 15 yıldan daha uzun bir sürede yazdı ve ölümünden iki yıl önce, 1939'da yayımladı. Romanın başkarakterleri Humphrey Chimpden Earwicker, karısı Anna Livia Plurabelle, oğulları Shem, Shaun ve kızları Issy tüm insanların düşünde yaşattığı ideal aile tipini temsil eder. Joyce, "Finnegan's Wake"de kaleme aldığı insanlar üzerinden tüm insanlık tarihine göndermeler yapar.