NİL KURAL

 

Lütfi Akad, Metin Erksan, Atıf Yılmaz ve Halit Refiğ’in ardından Memduh Ün’ün dün aramızdan ayrılışıyla Yeşilçam’ın büyük ustalarının sonuncusunu kaybettik. Yeşilçam geleneğinin kurucuları arasında yer alan Memduh Ün, uzun süredir yoğun bakımda tedavi gördüğü Bodrum Acıbadem Hastanesi’nde 95 yaşında vefat etti. 56 yıldır Fatma Girik’in hayat arkadaşı olan Ün, yönetmenliğin yanı sıra yapımcı ve oyuncu olarak sinemanın her alanında kendisini kanıtlamış, ardından gelen nesle de destek vererek onların ustası olmuş bir isimdi.

 

14 Mart 1920’de İstanbul’da dünyaya gelen Ün, gençliğinde sinemaya, özellikle avantür ve kovboy filmlerine, bir de kitap okumaya meraklıdır. Vefa Lisesi’nden mezun olmasının ardından İstanbul Tıp Fakültesi’ne girer, ama kendi sözleriyle futbol ve sinema ağır basar, tıbbı üçüncü sınıfta bırakır. Profesyonel futbol kariyerinde birçok takımda oynar. 1940-1941 sezonunda Beşiktaş’ı şampiyonluğa taşıyan kadrodadır.

 

Sinemacılığa başlamadan önce Eskişehir Şeker Fabrikası’ndan Devlet Demiryolları’nda tüccar kâtipliğine ve Elektrik İdaresi’ne kadar birçok yerde çalışır. Sinemaya başlaması, 1948 yılında rol aldığı ‘Damga’ filmiyle olur. Oyunculuğun devamı da gelir ama Mithat Alam Film Merkezi’nde verdiği bir söyleşide “Hiçbir zaman iyi oyuncu olmadım,” diyecektir.  Yönetmenlik teklifi geldiğinde, sinemalara gider, notlar alır ve ‘Düşman Aşıklar’ adlı filmi yönetmeye başlar. Ama buradaki çalışması içine sinmez, filmi başka bir yönetmen tamamlar ve isminin jenerikte yer almasını istemez. 1954’te isminin yönetmen olarak yer aldığı Muhterem Nur ve Eşref Kolçak’ın rol aldığı ilk filmi ‘Yetim Yavrular’ı çeker: “O güne kadar izlemiş olduğum başarı kazanan Türk filmlerinde anlamıştım ki filmin içinde koyu bir dram olacak, kavga olacak, komedi olacak, dansöz olacak, şarkı olacak, mezar olacak,” diyerek yazdığı senaryodan çektiği ‘Yetim Yavrular’, ticari başarı kazanır. Sinemada önü açılmıştır. ‘Zeynep’in Aşkı’ (1957), ‘Zeynep’in İntikamı’ (1956), ‘Ayşe’nin Çilesi’ (1958) gibi filmlerini izleyici sever, Ün, melodram türünde ustalaşmayı sürdürür. 1958 yılında Yeşilçam ruhunun kusursuz yansıması, iç ısıtan, dokunaklı başyapıtı ‘Üç Arkadaş’ı yönetir. Başrollerini Muhterem Nur ve Fikret Hakan'ın paylaştığı film, üç fakir arkadaşın gözleri görmeyen bir kızla dostluğu üzerinedir. Sonradan 1971’de bu filmin yeniden çevrimini çekse de kendisi de bu yeniden çevrimin ilk filmin duygularından uzak olduğunu kabul edecektir.

 

1960, Ün için önemli bir yıldır. Hem hayat arkadaşı Fatma Girik’le ‘Ölüm Peşimizde’ filminde tanışır hem de ‘Kırık Çanaklar’ adlı filmi ona İstanbul Belediyesi’nin düzenlediği Yerli Filmler Yarışması’ndan En İyi Film ve En İyi Yönetmen’in aralarında olduğu ödüller kazandırır, Berlin Film Festivali’nde de gösterilir. 1961 yapımı, tretmanını Halit Refiğ’in, diyaloglarını ise Kemal Tahir’in yazdığı ‘Namusum İçin’ ise polisiye türündeki önemli bir filmidir ve Antalya Altın Portakal’dan En İyi Yönetmen Ödülü alır. 1970’lerden itibaren daha çok yapımcılık kariyerine ağırlık verse de ‘Ağrı Dağı Efsanesi’ (1975), Kemal Sunal’ın rol aldığı ‘Kanlı Nigar’ (1981), Orhan Kemal uyarlaması ‘Kaçak’ (1982), 12 Eylül’ün yıkıcı etkilerini konu alan ‘Bütün Kapılar Kapalıydı’ (1990) gibi ses getiren filmler yönetmeyi sürdürür. 1992 tarihli ‘Zıkkımın Kökü’ ise Muzaffer İzgü’nün biyografik hikayesidir ve Ün’ün kendisinin en beğendiği filmlerinden biridir. Bu film de ulusal ve uluslararası ödüller kazanır. Ün’ün çektiği son film 2005 tarihli ‘Sinema Bir Mucizedir’ olur.

 

Ün, özgürlüklerin sınırlı olduğunu vurguladığı Yeşilçam’da uzun süren yapımcılık kariyeriyle ardından gelen neslin de önünü açar. Yeni nesillere katkısı yapımcılıkla da sınırlı kalmaz: 1990’lardan itibaren Mimar Sinan Üniversitesi’nde verdiği derslerde deneyimlerini öğrencilerle paylaşır. Yeşilçam’ın büyük ustası Memduh Ün, 1995’te İstanbul Film Festivali’nde ve 1998’de Antalya Film Festivali’nde Onur Ödülüne layık görülür. Önemli yapıtlarının yanı sıra birçok oyuncuyu keşfeden, yönetmen ve öğrenci yetiştiren usta yönetmene veda etsek de, Yeşilçam’a ve Türkiye sinemasına katkısı saygıyla hatırlanmaya, filmleri ise seyredilmeye devam edecek.

 

 

 

Memduh Ün, Mithat Alam Film Merkezi’ndeki söyleşisinde efsane filmi ‘Üç Arkadaş’a ilham veren kaynakları şöyle anlatır: “Fakir bir ailenin çocuğuyum. Kumkapı’da otururduk. Kapalıçarşı’dan gidiyorsam Nuruosmaniye Camii’nin avlusundan geçerdim. Orada bir niyetçi vardı (...) Mahallede evimizin karşısında bir manav vardı: Nişan Efendi. Benim fotoğrafımı çekerdi. Aynı zamanda seyyar fotoğrafçıydı. Bir de oturduğumuz evin biraz ilerisinde bir Çingene Mahallesi, orada da boyacılık yapan bir Çingene çocuğu vardı. Bazen ayakkabılarımı boyardı. Beraber top da oynardık. İşte ‘Üç Arkadaş’taki niyetçi o Nuruosmaniye’deki niyetçi. Boyacı benim ayakkabılarımı boyayan Çingene çocuk. Fotoğrafçı da benim karşımdaki Ermeni Nişan Efendi. Muhterem Nur da âşık olduğum kadın. Ben böyle bir özdeşleşmenin içinde çektim ‘Üç Arkadaş’ı. Böyle bir dünya kurdum. Şimdi o sihir kalmadı artık.”

 

 

 

56 yıllık hayat arkadaşı Memduh Ün'ün vefatının ardından çok üzgün olan Fatma Girik, "56 yıllık hayat dostumu, öğretmenimi, aşkımı kaybettim. Hâlâ inanamıyorum, her şeyimdi. Ailemden çok onunla birlikteydim," dedi.

 

Ün için 19 Ekim Pazartesi günü saat 11.00'de Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sinema - TV Merkezi'nde bir anma töreni düzenlenecek. Yönetmenin cenazesi ise 20 Ekim’de Bodrum Torba Camii’nde öğle namazını müteakip kılınacak cenaze namazının ardından Torba Mezarlığı’nda toprağa verilecek.