FİSUN YALÇINKAYA

 

Fahrelnissa Zeid 90 yıllık uzun yaşamını, içinde bulunduğu ayrıcalıklı sınıfa aldırmadan, katmanlı bir sanat uğraşına adamış sıra dışı bir isim. Tate Modern’de dün açılan retrospektif sergisi onu sanat tarihinde hak ettiği yere taşımayı amaçlıyor. Sergiyi Zeid üzerine kapsamlı bir araştırma yapmış küratör Kerryn Greenberg ile konuştuk.

 

 

Bu sergi, Tate Modern’in Batı dışı ülkelerden önde gelen, modernizme hatırı sayılır katkılarda bulunmuş, ancak Batı’da yok sayılmış yahut unutulmuş modern sanatçılarla ilgili programlarının bir parçası. Söz konusu retrospektifler, sanat tarihi yazımındaki dengeleri yenilemeyi ve sanat tarihi kanonunu yeniden yazmayı deniyor. Bu retrospektif de Fahrelnissa Zeid’in eserlerini uluslararası bir izleyici kitlesiyle tanıştırıyor.

 

 

Fahrelnissa Zeid, elit bir Osmanlı Ailesi’nde doğmasının sonucu olarak ayrıcalıklara sahip olmuş. Ailesi eğitime, edebiyata, müziğe ve sanata önem vermiş, büyürken etrafı sanatçılarla çevriliymiş. Bunlar arasında ona önemli bir ilham kaynağı olan abisi Cevat (Cevat Şakir Kabaağaçlı nam-ı diğer Halikarnas Balıkçısı) da yer alıyor. Hayatı boyunca Avrupa’nın önemli müzelerine gerçekleştirdiği ziyaretleri de üretimlerinde etkili olmuş. Elbette ailesinde yaşanan trajedilerin de üzerinde etkisi var. 1914’te babasının ölümü ve bu ölüm üzerine abisi Cevat’ın kasıtsız adam öldürme suçundan hüküm giymesi… Oğlunun 1924’te kızıl hastalığından ölmesi, İzzet Melih Devrim’le evliliğinin sonlanması, ardından 1958’de Irak darbesinde ikinci kocası Prens Zeid Al- Hussein’in ailesinin öldürülmesi… Tüm bunlar depresyon ve hastalıklarla sonuçlanmış. Fahrelnissa Zeid genç yaşta çizime ve resme başlamış ve ölene dek devam etmiş. Bu sebeple sergi de sanatçının büyükannesinin 1915’te sanatçı henüz 14 yaşındayken yapılmış bir portresiyle açılıyor. Sanat ona önce İstanbul sonra Berlin, Bağdat ve Londra’da yüksek sosyetenin yaşam tarzından kaçma şansı sunmuş. Sanat ayrıca Fahrelnissa Zeid’in hayatında meydana gelen kontrolü dışındaki onca olay arasında da bir çıkış kapısı olmuş.

 

 

Fahrelnissa Zeid’in sanat yaşamının alışılmadık gidişatını ve İngiltere’de az bilinir olması gerçeğini göz önünde bulundurarak daha en baştan serginin kronolojik bir sıralamayla gitmesi ve olabildiğince çok açıdan Fahrelnissa Zeid’in sanatını yansıtması gerektiğine karar verdik. Bu sergiyle hem onun sanatını ilk kez görenleri mutlu etmeyi hem de sanatını yakından tanıyanları şaşırtabilmeyi hedefliyoruz. 

 

 

 

Sergiyi hazırlarken en yakınlarından onun hayatını dinleyebilme mutluluğunu yaşadık. Dahası İstanbul’da çok sayıda özel koleksiyon ve arşivi ziyaret etme imkanı bulduk. Tanıştığımız herkes hem bu arşivleri hem de sanatçı hakkındaki bilgilerini cömertlikle paylaştılar.