İhsan Dindar - Milliyet Sanat

Faysal’ın Irak Kralı olarak ilan edildiği ana kadar orada bulunan ve bir nevi bu yeni devletin de mimari olarak adlandırılan Gertrude Bell, erkek egemen bir dünyada bir coğrafyanın kaderine etki etti. 1868 yılında Birleşik Krallık’ta dünyaya geldi.

Varlıklı bir ailenin kızı olmanın avantajını eğitim hayatında yaşayan Gertrude Bell, Oxford Üniversitesinde öğrenim gördü. Burada tarih bölümünden birincilikle mezun olan Gertrude Bell, soylu bir aileye mensup olması itibariyle seyahatlere de daha kolay bir şekilde çıkabilme imkanına sahipti.

Irak’ın Taçsız Kraliçesi

Osmanlı İmparatorluğu’nun siyasi ve ekonomik açıdan zor dönemlerden geçtiği bir süreçte, Orta Doğu coğrafyası da bu gelişmelerden üstüne düşen payı almıştı. Ayaklanmalarla bir türlü durulmayan ve en sonunda da Balkan Savaşları ile elden çıkan Rumeli toprakları, Osmanlı’da hem büyük bir moral çöküntüsü hem de büyük can kayıplarına neden olmuştu. Aynı dönemde ülkenin Orta Doğu coğrafyası da ağırlıklı olarak büyük güçlerin yönlendirmesiyle şekillenen milliyetçi temelli Arap ayaklanmalarına da sahne olmaya başlamıştı.

Arap yarımadasında Lawrence ve Irak’ta Gertrude Bell gibi İngiliz casuslarının faaliyetleri bu eyaletlerde ayaklanmaları daha organize ve bir o kadar da etkili bir şekilde gerçekleşmesini sağladı. İmparatorluğun içinde bulunduğu zorlu ekonomik koşullar ve Birinci Dünya Savaşı’nın beraberinde getirdiği birbirinden yüzlerce kilometre uzaklıktaki farklı coğrafyalarda gerçekleşen cephe savaşları devleti bu tür ayaklanmalara karşı cevap vermekte yetersiz kaldı.

Birinci Dünya Savaşı’nın mağlup tarafında yer alan Osmanlı’dan kopartılan topraklar arasında bulunan Irak, bu dönemde İngiliz yönetiminde varlığını sürdürür. Georgina Howell’in de kaleme aldığı kitapta belirttiği gibi bu dönemde de bölgede kritik hamleler yapan Gertrude Bell, hem o coğrafyanın İngiliz çıkarları doğrultusunda şekillenmesine hem de yeni kurulacak olan Irak Krallığı’nın kaderine etki etti.

Kitapta Gertrude Bell’in yaşamına dair pek çok detay, uzun yıllar boyunca kadın moda dergilerinde yazılar kaleme alan Georgina Howell’in anlatımıyla okura aktarılıyor. Georgina Howell, Tarih&Kuram Yayınları tarafından Cengiz Yücel çevirisiyle Türkçeye kazandırılan kitapta Gertrude Bell ve olaylara bir kadının hikayesi penceresinde yaklaşıp kitabı da bu temel üzerine inşa etmeyi seçmiş. Günümüz siyasetine etki eden olayların yaşandığı bu döneme ilgi duyanların ve biyografi sevenlerin kütüphanesinde bulunması gereken kitap zengin kaynakçası ve az bilinen fotoğraflarla da dikkat çekiyor.

Hiç evlenmemiş, daha öncesinde nişanlısını Çanakkale Savaşları’nda kaybetmiş olan Gertrude Bell’in bir intiharla  1926 yılında son bulan yaşamını merak edenlerin faydalanabileceği kitap, Tarih&Kuram Yayınevi’nin bölge konusundaki dikkat çekici çalışmalarından yalnızca biri.

ihsan.dindar@milliyet.com.tr