Romanya tarihinin bugüne kadar dile gelmesinden kaçınılan hatta inkar edilen toplumsal olaylarına çomak sokmayı seven Radu Jude bu kez bu tarihe dair çarpık bir televizyon rehberi sunuyor. Sosisten buzdolabına 30 yıllık reklam tarihinden, birinde Çavuşesku’yu dahi izlediğimiz bu renkli ve hicivli kolaj reklamların kendine has kültürel değeri olduğunu kanıtlar nitelikte. Radu Jude ile yollarımız geçtiğimiz hafta Viyana Film Festivali’nde kesişti. Şimdi reklamlar… 

 

 

 

 

Başlangıç noktasını bulmak zor. Arşiv malzemesi kullanarak yaptığım başka filmlerim de var. Montaj sinemasına her zaman ilgim oldu, farklı görüntüleri bir araya getirmek hoşuma gidiyor. Bu filmde ise benimle yaşıt filozof Christian Ferencz-Flatz ile birlikte çalıştım. Kendisi fenomenoloji ve Frankfurt Okulu gibi konulara odaklanan bir akademisyen. Projeye başlarken geçmişte yaptığım gibi bir ortak arıyordum. Daha önce de örneğin bir tarihçiyle çalışmıştım. Sekiz yıl önce Christian’ın reklamlar üzerine yazdığı makalesini okumuştum. Sinema üzerine yazıları da var ve reklamcılık sektöründen birisi olmadığı için projeye farklı bir bakış açısı getireceğini düşündüm. Reklam dediğimiz olup olabilecek en kurmaca, en ‘sahtekar’ malzeme. O yüzden merak ettik, reklamları birer belge gibi değerlendirirsek, bize neler söylerlerdi? Walter Benjamin’in kopya kültürü veya montaj üzerine yazdıkları gibi bu malzemeyi yeniden çerçevelemek istedik. Reklamların ardında daha derin bir şey bulabilecek miydik?

 

 

Evet, en zor kısmı buydu. Bu nedenle filmi tamamlamam yıllar sürdü. Bu tür reklamların arşivini tutan bir kurum yok çünkü ticari amaçlı yapılıp tüketildikten sonra çöpe atılmaları hedefleniyor. Çoğunlukla özel sektörün elinde. Yine de prodüksiyon şirketleriyle iletişim kurarak ve özel koleksiyonculara ulaşarak ilerledik. Yüzlerce reklam veya görüntü toplayan özel koleksiyonerlerle çalıştık.

 

 

 

Evet, tam anlamıyla bir Duchamp yaklaşımı. Malzemeyi al, seç, bir araya getir ve başka bir bağlama sok. Hikâyesini o anlatır. Film; “Money Talks”, “The Anatomy of Consumpton” gibi sekiz bölümden ve bir epilogdan oluşuyor. Daha reklamların kendilerine bakmadan, endüstrinin karmaşık yapısını, bu imgelerin ne kadar büyük bir anlam yüklediğini biliyordum. İçine girince de reklamcılığın sinema gibi içinde çeşitlilik barındırdığını fark ettik ve temalar oluşturarak bölümlere ayırdık.

 

 

 

Geçmişe bakmak her zaman daha kolay, ancak nostaljik bir film olduğunu düşünmüyorum, çünkü analiz ağırlıklı. O dönemin toplumsal naifliği var. Komünizmin ardından serbest piyasanın tüm sorunları çözeceğine dair o inanç, bana saf geliyor. Tabii, kimilerine komik de gelebilir ama yeterince zaman geçtikçe geçmişteki birçok şey saçma görünebiliyor. Alvin Toffler’ın “Geleceğin Şoku” adlı 1970 tarihli kitabına rastladım mesela. O dönemde geleceği nasıl hayal ettiğine bakınca gülüyorsun. Aynı şekilde reklamlarda da ilkel ve çocuksu bir bakış var. Çehov’un dediği gibi insanla ilgili her şey yerini biraz değiştirdiğinde saçma görünebiliyor.

 

 

Romanya’da reklamların mesajları ve bağlamları çok daha net. Ancak uluslararası izleyici için bazı yerler muğlak kalabiliyor. Yine de ‘90’lardaki reklamlar genç izleyiciler için pek bir şey ifade etmiyor; onlar için bile yabancı. Yine de çok ilgi gördü, çok gülündü. Bazıları “O dönem ne kadar ilkelmişiz, iyi ki artık öyle değiliz,” dedi. Ancak işte ben bunu naiflik olarak görüyorum.

 

 

Bu replik 1989 devriminden hemen sonraki dönemi daha iyi ifade edemez herhalde!

 

 

 

Evet, şu anda o dönemde kullanılan teknolojiye sahip değiliz. Reklamların birçoğu 35 mm filme çekilmiş, sonra televizyonlarda beta kasetlere aktarılmış. Biz ise o reklamları VHS kasetlerden izledik ve dijitalleştirdik. Bazıları harabe gibiydi, çöpten topladık. Bu film bir toplumun görsel çöplüğünden çıkmış diyebiliriz.

 

 

 

Onlardan gelen bir öneriydi ama bana da mantıklı geldi. Popüler kültür ve nostalji ilişkisi açısından ilginç bir ikili oldular.

 

 

Biraz sinik bir anlamı var. Reklamlar ideal bir dünya öneriyor. Her şeyin pürüzsüz, cilalı olduğu dünyalar. Tüketim toplumunun yarattığı bu yumuşak, mükemmel dünyalar bir tür ütopik önerme taşıyor. Ancak kartpostallarda görebileceğimiz bir önerme…