Sanatçı İnci Eviner’in 2009’da İngiltere’nin başkenti Londra’daki The British Museum ile, İstanbul Modern’deki retrospektif sergisinde izlenmiş “Harem” adlı video yapıtının Katar’ın başkenti Doha’daki Mathaf Modern Arap Müzesi’nde bu ay başında açılan tematik ve uluslararası sergiden ‘son anda çıkarıldığı’ ortaya çıktı.

 

 

 

Konuya tepki gösteren Eviner, Mathaf’ta 25 Şubat 2025’e kadar açık kalacak “Gérôme'un Sanatı ve Etkisi: Arap Modern Sanat Müzesi'nde”sergisi kapsamında, açılışı uluslararası bir protokol ile yapılan etkinliğin kapılarını açmasına saatler kala yaşanan durumu ‘talihsizlik’ ile niteledi.  Eviner, yapılan hareketi ‘sansür’ olarak değerlendirirken, konuyla ilgili direktörlük bazında görüşlerine başvurduğumuz Mathaf yönetiminden ise Milliyet Sanat’a henüz resmî bir açıklama yapılmadı. 

 

 

 

Mathaf’taki “Gérôme'un Sanatı ve Etkisi” sergisi, yakında bölgede açılması da planlanan “Lusail Müzesi” tarafından, Mathaf işbirliği ile düzenlenirken, ilgili müzenin 16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar Avrupa'daki tasvirleri de dahil olmak üzere, Oryantalist sanat koleksiyonundan 400 eseri içeriyordu. Serginin merkezindeki ressam, heykeltıraş, öğretmen Jean Louis Gérôme 1855-1880 arası defalarca Mısır ve Türkiye'ye seyahat ederek ve bölgede birçok başka durakta bulunarak, ‘Oryantalizm’in akımının en kalıcı imgelerinden ve temalarından bazılarını yaratmasıyla biliniyordu. 

 

Gérôme, Avrupa, Ortadoğu ve Türkiye’deki belli başlı vakıf, müze ve kişi koleksiyonlarının da ilgi odağı olarak biliniyor. Yönetim Kurulu Başkanlığı’nı Şeyh Hasan bin Muhammed bin Ali El Tani’nin yaptığı Mathaf’ın mevcut Uluslararası Danışma Kurulu’nda, sanat tarihçi, küratör ve eleştirmen, SALT Beyoğlu ve Galata'nın oluşumunda büyük emek vermiş bulunan Vasıf Kortun da bulunuyor. Mathaf’taki Jean Louis Gérôme sergisi, ayrıca Katar Müzeleri Genel Koleksiyonları ile, New York Metropolitan Sanat Müzesi (The Met) ve Malezya İslâm Sanatları Müzesi gibi kurumlardan ödünç eserler de içeriyor. 

 

 

Fransız sanatçıya 19 ile 21’nci yüzyıl arası ‘yeni’ bir perspektif getirmeye niyetli serginin küratörlüğünü Lusail Müzesi Konuk Küratörü Emily Weeks, Lusail Müzesi Fotoğraf Küratörü Giles Hudson ve Mathaf Konuk Küratörü Sara Raza üstlenirken, Eviner’in ‘sergiden çıkarılmış’ “Harem” adlı yapıtının, küratör Raza’nın Mathaf’taki sergide düzenlediği “Yemin Ederim Gördüm” adlı, 25 eserlik uluslararası kısmında izleyici karşısına çıkacağı tasarlanmıştı. 

 

İnci Eviner, Katar-Fransa 2020 Kültür Yılı'nın bir mirası olarak düzenlenen Gérôme temalı sergide yaşanan ‘sansür’ ile ilgili olarak bir metin de kaleme aldı ve durumu, uluslararası basın ve sanat camiası ile paylaştı. Sanatçı, tepki yüklü metnini duyuru amacıyla geçen hafta Uluslararası Sanat Eleştirmenleri Birliği Türkiye Şubesi’ne de iletirken, olayı tarif ettiği detaylı açıklamasında, özetle şu ifadelere başvurdu: 

 

“Sanatsal ifade ve yaratıcı özgürlüğe ilişkin dünya çapındaki güncel tartışmalara katkıda bulunmak amacıyla, çalışmamın aniden sergiden çıkarıldığı deneyimimin ayrıntılarını paylaşmanın ve vurgulamanın önemli olduğuna inanıyorum. 

 

 

Ne yazık ki, serginin 3 Kasım'daki açılışından sadece saatler önce, Mathaf Müzesi Müdürü Zeina Arida'dan bir telefon aldım ve Katar Kültür Bakanlığı emriyle, başka bir açıklama ve özür olmaksızın, eserimin artık sergiye dahil edilmeyeceğini bildirdi. Bu karar karşısında şok oldum ve üzüldüm, zira Harem dünyanın dört bir yanında sergilenmiş olmasına rağmen böyle bir tepkiyle karşılaşmamıştı.

 

Paris'teki Centre Pompidou ve Madrid'deki TBA21 (Thyssen-Bornemisza Art Contemporary) koleksiyonlarında Harem'in bir edisyonunun bulunduğunu belirtmek gerekir. Ayrıca video, Oryantalist anlatıların ve toplumsal cinsiyet politikalarının önemli bir eleştirisi olarak kabul edilmiş, bu alanlarda çok değerli tartışmalara yol açmış ve Oryantalizm ve toplumsal cinsiyet çalışmaları üzerine çalışan birçok akademisyen için anlamlı bir referans olmuştur.

 

Bu konuyu Mathaf Müzesi'nin Danışma Kurulu ve sergiye davet edilen seçkin uluslararası sanat profesyonellerinin dikkatine sunmak isterim. Bu durumun, sansürün giderek normalleşmesine karşı ifade özgürlüğü ve sanatçı haklarının savunulmasında küresel dayanışmaya duyulan kritik ihtiyacın altını çizdiğine inanıyorum.”

 

Eviner yakın zaman önce de İngiltere’deki Frieze Londra kapsamında, The Regent’s Park’ta Fatoş Üstek küratörlüğünde düzenlenen Frieze Sculpture sergisine “Bir Zihin Tiyatrosunun Malzemeleri” adlı eseri ile katılmış ve Dirimart’ın İstanbul Pera galerisinde de son kişisel sergisini düzenlemişti. Sanatçı yine yakın geçmişte, Aslı Çavuşoğlu ile birlikte Çin ile Meksika’nın öncü çağdaş sanat merkezlerine son dönem yapıtlarıyla katıldı. 

 

Mathaf’ta yaşanan sansür vakası üzerine Milliyet Sanat’a konuşan Eviner, sergide çalıştığı küratör Sara Raza ile yakın geçmişe de dayalı, birkaç sergiyi de kapsar profesyonel ilişkisinden duyduğu memnuniyetin altını çizerek, son gelinen noktada ‘sanatın açık bir şekilde kullanılması’na tanık olduklarının altını çizdi. 

 

 

 

 

Eviner, konuyla ilgili her türlü manipülasyon ve/veya çarpıtmayla ilgili kaygılarını da özellikle vurguladı. Sanatçı, Milliyet Sanat’a ayrıca şu açıklamada bulundu:

 

“Eserimin sergiden çıkarılması vakasının, kadın haklarının yanı sıra ifade özgürlüğü ve sanatın özgürce ifade edilmesinin yerel değerlere göre nasıl değiştiği veya evrensel insan hakları olduğu sorusuna yol açtığını düşünüyorum. 

 

Mathaf Müzesi, dünyanın dört bir yanından küratörleri, sanatçıları ve diğer sanat profesyonellerini çağdaş sanatı nasıl kullandıklarını meşrulaştırmaya davet ediyor.

 

Çağdaş sanat sergilerinin sanat dünyasında demokratik bir toplumun parçası olduğunu kanıtlamak için nasıl faydalı araçlar olabileceğini sorgulamalıyız. 

 

Çağdaş sanatı eleştirel kapasite olmadan düşünmek mümkün mü?”

 

 

Eserinin sergiden kaldırılması ile ilgili e-postayı aldıktan sonra, Mathaf Müzesi ile de birkaç yazışmanın daha yaşandığına değinen Eviner, söz konusu durum sebebiyle “Küratör Raza’nın da özürlerini kendisine doğrudan ilettiğini ve ilgili kararın kendisine ait olmadığını özellikle beyan ettiğini,” açıkladı. 

 

Hatırlanacağı gibi, Eviner’in “Biz, Başka Yerde” isimli yapıtı, Venedik Bienali 58. Uluslararası Sanat Sergisi’nde, 11 Mayıs–24 Kasım 2019 arasında İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) koordinasyonunda, Zeynep Öz küratörlüğü ile düzenlenmişti. 

 

Öte yandan Eviner’in işinin sansüre uğratıldığı Mathaf sergisinde ayrıca, güncel sanat dünyasının tanınmış inisiyatiflerinden ‘Forensic Architecture’un da yer alacağı, ancak etkinlikle birlikte bu isimin de ‘sergide görülmediği’ iddia edildi. 

 

Bu arada, yine Mathaf’a ev sahipliği yapan başkent Doha’da, Katar Müzeleri, Uluslararası Müzeoloji Komitesi ve Arap Müzeler Organizasyonu imzasıyla,  1 ve 3 Aralık tarihleri arasında, alanında uzman isimlerin sunumları eşliğinde “Müzelerin Geleceği ve Değişen Dünyada Müzeoloji Pratikleri” adlı bir konferansın yapılmasının planlandığı ortaya çıktı.

 

 

***

 

“Harem”de, Antoine Ignace Melling'in (1763-1831) aynı adı taşıyan gravüründen esinlendim. Bu gravürde, kadınlar Batılı önyargı ve arzunun nesneleri olarak görünüyorlar. Çalışmamda, ilgili figürleri modern ve feminist kadınlarla değiştirirsem, Osmanlı İmparatorluğu'nun tüm bu Batılı temsiline ne olacağını keşfetmek üzerine yoğunlaştım. Dolayısıyla eserim feminizm ve oryantalizmin farklı açılarını tartışmaya açıyor. 

 

Melling gravüründe, çağımız için anlamını koruyan, kendi döneminin Oryantalist söylemini temsil ediyor. Dolayısıyla, bir sanat eseri olarak Harem, eleştirel çağdaş sanata ve akademik araştırmalara katkıda bulunuyor.

 

Videomdaki kadınlardan bir grup aktivist oluyor ve Batı'nın önyargılı klişeleriyle ve diğer cinsiyete hicvediyor; diğer kadın ise, harem hapishanesinden kaçmaya çalışıyor. Bu kadın fanilik sembolü olarak, disko topunu gösteriyor. Köşede, bir şişe su doldururken dedikodu yapan ve gülen bir grup kadın da var. Orijinal Melling gravüründe,ayı postu ile, dönüşmüş iki erkek hadım figürü vardır. Videomun ortasındaki ikinci sırada, kendilerini bıçaklayan bir grup kadın var. Eser bu şekilde sürüp, gidiyor.

 

***

 

 

 Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Resim Bölümünden mezun oldu, doktora derecesini aynı üniversiteden aldı. 2019’da 58. Venedik Bienali Türkiye Pavyonu’nda Türkiye’yi temsil etti. 2016’da İstanbul Modern Sanat Müzesinde kapsamlı bir retrospektifi gerçekleşti. Fatoş Üstek küratörlüğünde The Regent's Park'ta gerçekleşen Frieze Sculpture 2024 edisyonunda yer aldı. Eviner’in kişisel sergileri arasında Drawing Center, New York (2015); Espace Chatelain, Brüksel (2013); Musée d’Art Paris (2011); Whitechapel Gallery, Londra (2009); MAC/VAL ve Vitry-sur-Seine (2009) sergileri bulunuyor. Katıldığı karma sergiler ve bienaller ise British Museum, Londra (2019-2020); Hayward Gallery, Southbank Center, Londra (2018-2019); Liverpool Bienali (2018); Q21 Exhibition Space, Museums Quartier Wien (2018); Gwangju Bienali (2018); Municipal Museum of Jena (2018) ve 13. İstanbul Bienali’dir (2013). 2017’de Sharjah Bienali ödülüne layık görüldü. Aralarında Rauschenberg Foundation, Florida (2017); SAM Art Projects (2010) ve Leube, Salzburg’un (2005) bulunduğu birçok misafir sanatçı programına davet edildi. Eviner’in Deutsche Bank Collection, Centre Pompidou Paris, İstanbul Modern Sanat Müzesi, Guggenheim New York ve TBA21 Vienna gibi önemli uluslararası koleksiyonlarda eserleri bulunmaktadır. Sanatçı İstanbul’da yaşıyor ve çalışıyor.

 

Bilgi: www.incieviner.net