‘Karanlıkta Akan Bir Yıldız” sergisi bu kez başkent Ankara’da görücüye çıktı. Başkentin Sıhhiye bölgesindeki çağdaş sanatlar ve kültür merkezinde düzenlenen serginin önceki gün düzenlenen açılışına, aralarında eski Başbakan Yardımcısı, CHP Genel Başkanı ve TBMM Başkanı Hikmet Çetin’in de bulunduğu siyaset, basın, kültür, sanat ve iş dünyasından pek çok davetli katıldı. Saya Grup’a bağlı ilaç ve sağlık şirketi Humanis organizasyonu ile düzenlenen, adını şair Nâzım Hikmet’in ‘Kuvâyı Milliyet Destanı’ndaki dizesinden alan “Karanlıkta Akan Bir Yıldız” sergisi, Özdemir Erdem küratörlüğünde CerModern’de genişletilmiş içeriği ile 18 Ağustos’a dek yer alacak. 

 

 

Hatırlanacağı üzere sergi ilk defa, Cumhuriyet’in 100. yıldönümünde, İzmir Bayraklı’daki Folkart Gallery’de Proje Direktörü Fahri Özdemir imzası ile Özdemir Erdem küratörlüğü ile 30 Mart’a dek düzenlenmiş ve onbinlerin ilgisini çekmişti.

 

 

Ön hazırlık aşaması, yakın zamanda hayata veda eden Prof. Dr. Zafer Toprak işbirliğinde yedi yılda gerçekleşen sergide, Atatürk’ün daha önce yayımlanmamış 250 adet fotoğrafıyla, kendisine ait özel eşyaları, yazışmaları, döneme ilişkin dergi ve gazete örnekleri ile İstiklâl Savaşı ve Cumhuriyet değerlerini yansıtan özgün objeler yer alıyor. 

 

Sergi açılışında bir teşekkür ve hoş geldiniz konuşması yapan Proje Direktörü Fahri Özdemir’e göre, etkinliği oluşturan her bir parça, ‘eser’ değeri ve anlamını taşıyor. Özdemir bu sergideki parçalara niçin böyle bir tabirle yaklaştığını, açılıştaki davetlilere, basına ve kamuoyuna şu sözlerle açıklıyor: “Bunların hepsi, benim için bir eser değerinde. 457 adet eser. Yaklaşık 250 dolayında da fotoğraf. Bunların yüzde 80’i ilk kez görücüye çıkan fotoğraflar. Çünkü ‘kronolojik süreç’ dediğimiz için, az bilinen fotoğrafları da sergiye koyduk. Ama bununla birlikte sergideki eserleri, 1907’den Atatürk’ün ölümüne değin uzanan, Cumhuriyet’in kurulma süreci üzerinden izleyiciye sunduk. Atatürk’ün bastonu, kravatı, kol düğmeleri, yazdığı kitapların hepsi ve yaklaşık 100’ün üzerinde de, dönemsel belge, mektup, yazışma ve bazı sanat eserleri. Bunlarla birlikte bir bütün.

 

 

 

İnsanlar bir tarih yolculuğuna çıkıyor. İnsanların nasıl bedeller ödeyerek bir ülkeyi kurduğunu, nasıl acılar çekildiğini kendileri, 1907’den itibaren belgelerle görmüş olacaklar. Bireysel olarak da kendimizle yüzleşme sergisidir bu sergi. Nereden nereye geldik? Değerlerimiz neydi? Hangi değerleri kaybettik? Hangi değerleri koruyamadık? Bu, yüzleşmenin de bir sergisi. Benim amacım bu sergide insanlara gerçekleri ve doğruları ilk kaynaktan göstermek, hurafelerden uzaklaştırmak, gerçekle yüzleştirmek idi. Sanırım başardığımı düşünüyorum.” 

 

 

Öte yandan, etkinliğe destek veren Humanis Yönetim Kurulu Başkanı Yunus Sancak ise, açılışta yaptığı konuşmada söz konusu serginin Atatürk’e minnetlerini gösterme amacı taşıdığının altını belirterek, bir sosyal sorumluluk girişimi olan büyük sergi hakkında şu yorumda bulunuyor:

 

“Son yıllarda yapılan yüzlerce bilimsel çalışma, sanatın da iyileştirici bir gücü olduğunu gösterdi. Dünya Sağlık Örgütü de, bu çalışmaları düzenledi ve AB ülkelerini, sanata teşvik etmeleri için tavsiyelerde bulundu. Humanis olarak, sanatın sağlığa pozitif etkisine inanıyor ve bu yüzden, bu sergiyi gerçekleştiriyoruz. Atatürk’ün liderlik dönemi vizyonu ve kararlılığını gösteren bu eserleri sizlerle paylaşmak, bizim için büyük bir onur kaynağıdır.”

 

 

CerModern’deki sergi, beraberinde koleksiyon değerinde ve etkinlikte de görülmemiş kareleri içeren, Türkçe ve İngilizce, büyük bir albümü getiriyor. Fahri Özdemir’in Prof. Toprak’a ithaf ettiği geniş sergi ve yaklaşık 500 sayfalık arşivsel yayına, Dokuz Eylül Üniversitesi Bayrakbilim ve Türk Bayrakları Müzesi Haluk Per Koleksiyonu’nun yanı sıra, Islık Yayınları, Ömer Durmaz, Ömer Faruk Şerifoğlu, Hazal-Baran Özdemir, Doğan Paksoy ve Ferah-Metin Sancak ile Uğur Yeğin, Osman Tan Erkır ve Hüsrev Tirali ve İzzeddin Çalışlar gibi pek çok kişi de katkıda bulunuyor. 

 

Sergiyle aynı adı taşıyan yayında sözgelimi, ‘Sultanahmet Mitingi El İlanı’, ‘Mustafa Kemal’in askerlikten istifa ettiğini gösteren belgenin tıpkıbasımı’, ‘11 Eylül 1919 Sivas Kongresi Umumi Beyannamesi’ gibi tarihsel evraklar, Türkçe ve İngilizce tercümelerle okura sunuluyor.

 

Sergi ve kitap ayrıca, dönemin tanığı Akşam, Tevhid-i Efkâr, İleri, Yeni Gün, İkdam, Vakit, Tercüman-ı Hakikat, Hakimiyet-i Milliye, Haftalık Mecmua, Servet-i Fünun ve Cumhuriyet gibi gazetelerinin 1920’li yıllar birinci sayfa ve manşet içerikleriyle birlikte, Türkiye’de bilinen dört nüshasından biri olarak, Rahmi M.Koç Müzesi’nin referansı ile 24 Mart 1923 tarihli Time dergisi kapağını da içeriyor. 

 

 

 

Atatürk’ün ilk kartviziti ve hatıra pulu

Mustafa Kemal’in 20 Haziran 1907 tarihli portresinden, Selanik, Makedonya, Paris gibi dış kaynaklı askerî ve diplomatik tecrübelerini belgeleyen özgün fotoğraflara uzanan ‘Karanlıkta Akan Bir Yıldız: Mustafa Kemal Atatürk’ sergisinde yine, Atatürk’ün Çanakkale’den Bitlis’e, Diyarbakır’dan Edirne’ye uzanan temaslarının da orijinal kareleri kayıt altına alınıyor.

 

Atatürk’e ait orijinal ıslak imzalı, 1. İzmir Sergisi dolayısıyla elde tasarlanan ilk hatıra pulu çalışmasına veya Selanik yıllarında kurmay adayı üsteğmen iken bastırdığı eski Türkçe - Fransızca kartvizitine, ya da kendisine ait 1927 tarihli orijinal kartvizitine de yer veren proje bu yönüyle, günümüze ışık tutabilecek ‘medyatik’ kanıtlarıyla da dikkat çeken dokümanlara ev sahipliği yapıyor. 

 

 

 

Sözgelimi sergi ve kitapta, Folkart Gallery koleksiyonundan çıkan 21 Kasım 1918 tarihli ‘Tasvir-i Efkâr’ gazetesinin birinci sayfasıyla, okurlara “Filistin Mağlubiyeti Nasıl Oldu?’ diye soruluyor. Gazetede, bu sürecin üç cansiperane ve cesur subayı, Cevat Paşa, Cemal Paşa ve Çanakkale Savaşı’ndaki başarıları ile baş sayfada övülen Mustafa Kemal öne çıkarılıyor. Gazete o günkü sayısıyla okurlara şu bilgi ve müjdeyi vadediyor: 

 

“Bu yenilgi hakkında, olayın içinde bulunarak bütün evrelerini yakından bizzat görmüş ve incelemiş olan Cevat Rıfat Bey kardeşimiz, bize kesin delili bulunan bilgilerin olduğu sıralı makaleler hediye etmiştir. Askerî felaketlerimizin sebeplerini sayarak Enver Paşa’nın memleketi ne büyük badirelere uğrattığı hakkında herkese gerçek bir fikir vermek için, bu makaleleri yarından itibaren yayınlamaya başlayacağız.”

 

Atatürk’ün kullandığı sigarayı da, tütün tabakalarını da ve dahi orijinal emeklilik belgesini de içeren etkinlik bununla birlikte, Sivas’ta Eylül 1919’da çekilmiş meşhur karesi, ya da Şeyh Sunusi tarafından hediye edilen Trablusgarp yerel kıyafetli, Kasım 1920 Ankara pozunu da izleyiciye sunuyor. 

 

 

 

 

Ankara CerModern’deki sergi ve kitapta bulunan, içlerinde Jean Weinberg ya da ‘Foto Ziya’ kadrajlarının da yer aldığı yüzlerce kare arasında öte yandan, Mustafa Kemal’in Eskişehir, Ankara Gölbaşı, Adana, İstanbul, Dumlupınar-Kütahya, Kastamonu, Ankara Çankaya, Afyon, Konya, Adapazarı, Uşak, Trabzon, Bursa - Mudanya, Balıkesir, İzmit, İzmir gibi nice noktaya yaptığı temasları, görülmemiş koleksiyon kareleriyle bir araya taşınıyor. 

 

Bu kareler arasında Atatürk’ün TBMM’de ilk defa 15 - 20 Ekim 1927 arasında CHP İkinci Kongresi sırasında Nutuk’u okurken çekilmiş bir kare de bulunuyor. Sergi elbette, Nutuk’un tarihteki ilk 500 baskısından biri olan, 627 sayfalık, 10 haritalı ve dönemin Gümüşhane milletvekiline ait, bugün Folkart Gallery koleksiyonundaki örneği ile, yine Nutuk’un K.F. Koehler Verlag koleksiyonundaki Fransızca örneğini de görücüye çıkarıyor.

 

 

 

Serginin belki de en öne çıkan parçaları arasında, Mustafa Kemal’in 1909’da Selanik’te yazdığı “Süvari: Bölük, Alay, Liva Talim ve Manevraları” kitabı, ya da Sofya Ataşemiliteri Erkan-ı Harbiye Kaymakamı sıfatıyla Minber Matbaası’nca İstanbul Bab-ı Âli’de yayımladığı “Zâbit ve Kumandan ile Hasbıhal” geliyor. 

 

 

Serginin belki en dramatik parçası ise, Mustafa Kemal’in annesi Zübeyde Hanım’dan geliyor. Zübeyde Hanım, Mustafa Kemal cephede iken kendisinin arkadaşı İsmail Hakkı Bey’e özel bir elyazısı mektup gönderiyor. Sergide görülebilen mektupta, o günlerde Beşiktaş’ta ikamet eden Zübeyde Hanım, Selanik’teki Hakkı Bey’e 28 Eylül 1921, Çarşamba günü, Kurtuluş Savaşı için meşgul Mustafa Kemal’e gönderme ile  ‘Zira oğlumdan hayır yoktur,’ diyerek elindeki kimi İstanbul kaynaklı miras gayrimenkullerin getireceği maddi imkânlar konusunda kendisinden acil destek talep ediyor. 

 

 

 

Sergi ve yayın bununla da kalmayarak, ‘Büyük Taarruz Öncesi 1’inci Kolordu’ya bağlı alayların diziliş şeması’ veya üzerindeki ‘Yaşasın Mustafa Kemal Paşa’ ibaresi eşliğinde, 1925 civarında dikilmiş ‘altıgen yıldızlı’ Türk Bayrağı’nı da izleyenlere sunuyor.

 

Yine, projede dikkat çeken parçalardan biri, Folkart Gallery koleksiyonunda yer alan Şubat - Mart 1923 aralıklı ‘İzmir İktisat kongresinin esasları’ olarak kayda geçiyor. Sözgelimi, 12 maddelik bu belgenin altı ve yedinci maddelerinde, şunlar ilân ediliyor:

 

Madde 6:“Hırsızlık, yalancılık, riya ve tembelik en büyük düşmanımız; bağnazlıktan uzak bir dindarlık her şeyde esasımızdır. Her zaman faydalı yenilikleri severek alırız. Türkiye halkı, manevî değerlerine, insanlarına ve mallarına karşı yapılan düşmanca fesat ve propagandalardan nefret eder ve daima bunlarla mücadeleyi bir görev bilir.”

 

Madde 7: “Türkler bilgi ve eğitim âşığıdır. Türk, her yerde hayatını kazanabilecek şekilde yetişir; fakat her şeyden evvel memleketinin malıdır. Eğitime verdiği önem dolayısıyla (Mevlîd-i Şerif) Kandil gününü aynı zamanda bir ‘Kitap Bayramı’ olarak kutlar.”

 

 

Gelecek durağı, şimdiden İstanbul olarak belirlenen dev Atatürk ve Cumhuriyet sergisinde öne çıkan ve ‘Tarihin Tanıkları’ başlığı altında kayda giren diğer tarihsel dokümanlara baktığımızda ise, ‘İzmir suikastının Ankara zabıt tutanağı (1926)’, ‘Soyadı Kanunu’ndan sonra Kemal Atatürk imzalı ıslak fotoğraf’ ve öteki orijinal, imzalı örnekleriyle birlikte, M. Kemal imzalı seyrüsefer tren bileti, ya da kendisinin ‘Yalan Dünya Hoştur Amma…’ diyerek 14 Aralık 1933’te imzalamış olduğu bir başka manzara fotoğrafı dikkati çekiyor. 

 

 

 

Bilgi: folkartgaleri.com