İhsan Dindar - Milliyet Sanat

Medeniyetin ortaya çıktığı Ortadoğu coğrafyası, uzun bir dönem bu konuda dünyanın en ileri coğrafyası oldu. Batı’da ortaya çıkıp bütün Akdeniz coğrafyasında hakimiyet kuran Roma için de bu bölge büyük öneme sahipti. Haçlı Seferleri, Moğol İstilası ve Coğrafi Keşifler gibi nedenlerle güç ve önem kaybına uğrayan Ortadoğu, Osmanlı idaresinde büyük ölçüde sakin bir dönem geçirse de sömürgecilik yarışının zirve yaptığı devirde çalkantılı bir sürecin içine girdi.

Bu çalkantılı dönemin sonuçları günümüzde bitmek bilmeyen savaşlar ve yıkımlar oldu. Pegasus Yayınları tarafından Türkçesi yayınlanan James Barr’ın “Kırmızı Çizgi” kitabı bu sürece giden Sykes-Picot anlaşmasını inceleyen önemli bir çalışma. Elbette Ortadoğu’nun yaşadığı sorunların temelinde yatan nedenlerden biri Sykes-Picot Anlaşması. Ancak Doğu ile Batı arasında bitmek bilmeyen sorunların mazisi çok daha eskiye dayanmakta.

Oxford Üniversitesi’nde Ortadoğu’nun Modern Tarihi dersleri veren Eugene Rogan,  bu coğrafyanın Osmanlı yönetimine girdiği dönemden modern çağa uzana beş yüzyılını “Araplar: Bir Halkın Tarihi” isimli geniş kapsamlı kitabında ele alıyor.

Eleştirmenlerin de vardığı ortak kanaat, Rogan’ın çalışmasının, Batı’nın Ortadoğu’ya olan sorunlu yaklaşımını en akıcı şekilde yansıttığı yönünde. Bu açıdan çalışma bir Ortadoğu Tarihi olduğu kadar, Batı ile Doğu’nun ilişkilerini anlatan ve bugünkü yansımalarının nedenlerini irdeleyen bir çalışma. Bugünün sorunlarının temellerinin atıldığı 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başları, Ortadoğu’da Haçlı Seferleri ve Moğol İstilası’ndan sonra en acı günleri yaşattı ve yaşatmaya devam ediyor. Sömürgecilik yarışının Latin Amerika, Uzakdoğu ve Afrika’dan sonraki durağı olan Ortadoğu, Osmanlı otoritesinin zayıflamasıyla birlikte ayaklanmaların ve savaşların etkisi altına girer.

400 yıl boyunca Osmanlı idaresinde sakin bir yaşam süren Ortadoğu coğrafyası, 20. yüzyılın başından itibaren Batılı güçler tarafından krallık vaat edilen kabilelerin ayaklanmalarına sahip oldu. Bu durum Ortadoğu’da yaşananlar sadece bir yüzüydü. Suni sınırlar, demografik yapıya müdahaleler bugünün sorunlarının fitilini ateşlemişti. Tüm bu tarihsel süreçlere kitabında ayrıntılı bir şekilde değinen Eugene Rogan, Batılıların günahlarını yüzlerine vurmayı da ihmal etmiyor.

Bir coğrafyanın tarihini, kaderini ele alan Eugene Rogan’ın Araplar: Bir Halkın Tarih, Ortadoğu üzerine ayrıntılı fikir edinmek isteyenlerin çok önemli bir başvuru kaynağı olacak.

ihsan.dindar@milliyet.com.tr