İhsan Dindar - Milliyet Sanat

Murat Bardakçı bugüne kadar Türkiye’nin yakın dönemine damgasını vurmuş pek çok tarihi kişi ve olaya dair belgeyi kamuoyuna sunan çalışmaya imza attı. “İttihadçı’nın Sandığı”, “Hafız Hakkı Paşa’nın Sarıkamış Günlüğü”, “Mahmud Şevket Paşa’nın Sadaret Günlüğü”, “Talat Paşa’nın Evrak-ı Metrukesi” gibi yayınlara imza atan Murat Bardakçı, tarihin bu çok konuşulan dönemine dair yorumdan ziyade belgeyle anlatımı tercih ediyor. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından geçtiğimiz günlerde yayımlanan “Yıkılış ve Kuruluş” da böyle bir çalışma.

“Bir tarih kitabı değil”

Murat Bardakçı kitap için kaleme aldığı önsözün en başında çalışmasından şöyle bahsediyor “Yıkılış ve Kuruluş bir tarih kitabı değil, görsel ağırlıklı bir tarihi belgeler yayınıdır”. Bardakçı, kitabın ortaya çıkış maksadını, 1914’ten itibaren yaşanan ve imparatorluğun yıkılışına ardından da cumhuriyetin ilanına uzanan ve birbirini takip eden olaylara dair kapalı kapılar ardında kalan belgelerin ilk defa yayınlamak olarak açıklamakta.

Gizli Anlaşma ve Birinci Dünya Savaşı

Tam adıyla “Yıkılış ve Kuruluş: Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküşü ve Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluş Belgeleri” kitabında karşımıza çıkan ilk belge dönemin sadrazamı Said Halim Paşa ile Alman büyükelçi Baron Wangenheim arasında imzalanan 2 Ağustos 1914 tarihli gizli antlaşma oluyor. Bir nevi Osmanlı’nın Birinci Dünya Savaşı’ndaki tarafını tayin eden anlaşma, imparatorluğun savaştaki müttefikleriyle yaptığı 21 gizli anlaşmanın ilki olma özelliği de taşıyor.

Başbakanlık Osmanlı Arşivleri ve Başbakanlık Cumhuriyet Arşivleri’nin yanı sıra Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüd Daire Başkanlığı Arşivi’nde yer alan belgelerden ortaya çıkan kitapta, Şeyhülislam Ürgüplü Hayri Efendi’nin Cihad-ı Mukaddes fetvasından Şerif Hüseyin’in Osmanlı’ya karşı isyan bildirisine, Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a tayininden, İngiliz komutanın bu tayini geri çektirmek için gönderdiği notaya kadar pek çok belge yer alıyor.  

Sevr’dan Mondoros’a, Misak-ı Milli’den Lozan’a kadar Cumhuriyetin ilanına giden yolda yaşanan tarihi olayların belgeleri de meraklısının dikkatine sunuluyor.

Murat Bardakçı’nın 2 Ağustos 1914 tarihli gizli ittifak anlaşmasının belgesiyle başlayan kitap, 5 Şubat 1937 tarihli “Laikliğin Anayasa’da yer alması”nı içeren belgeyle son buluyor. Bu bağlamda toplamda 65 tarihi belgeye yer veren kitap, tarihe meraklıların yanı sıra araştırmacılar için de önemli bir kaynak olma özelliği taşıyor.